Ruiny wspomnień (Jacek Łukasiewicz, „Stojąca na...”)

Czytam wiersze Jacka Łukasiewicza i wydają mi się banalne. Pierwsze lektura niesie ze sobą świat prosty. Zbyt prosty. Podmiot liryczny prezentuje nam pozornie naiwne spojrzenie, ale..

Okładka Stojącej na ruinie

Później zauważam, że przecież patrzymy na ten sam świat, że wiele obserwacji nam jest wspólnych. W końcu ja też oglądam świat nieobecny. Czytając jednak kolejne wersy, muszę pamiętać, jak wiele dzieli mnie od autora wierszy zamieszonych w tomiku Stojąca na ruinie. Jacek Łukasiewicz urodził się w 1934 roku, więc spogląda na świat oczami starszego pana, który próbuje pamiętać, próbuje zawrzeć świat wspomnień i wrażeń w kolejnych wierszach. Podmiot liryczny to człowiek, który przeżył już lato i dotarł wreszcie do jesieni, późnej jesieni (a przed nami/ wieczór i ranek/ pierwszy śnieg i zima – wiersz Smak papierosa. Lub: Jesień trwała/ grudki czasu/ wędrowały w termometrach/ Liście butwiały/ i pachniały ostro  – wiersz Jesień). Charakterystyczne i konsekwentne wydaje się metaforyczne traktowanie jesieni w cały zbiorze.

Podmiot liryczny wierszy, choć sam żyje, to przecież w otaczającą go rzeczywistość wkracza coraz więcej śmierci. Nieistnienie, przemijanie, świat, którego (już?) nie ma stają się tematem tomiku. Otwierający całość wiersz (a konkretniej dwie pierwsze linijki – Co ja z tym życiem zrobiłem? Co?) nadaje ton dalszym rozważaniom. W końcu nie wszyscy mieli szanse zaistnieć, a czasami szybko dopadła ich śmierć, jak siostrę Winię z wiersza [incipit:] W 1935 roku urodziła się Winia. Ci, którzy żyją, żyją z świadomością, że powinni się starać skupiać na rzeczach ważnych. My jednak – żywi – Wykonujemy tyle/ mało potrzebnych czynności, zaniedbując ważniejsze (Pro memoria).

Ale przecież śmierć, to tylko jedno z imion przemijania. Adresat, a jednocześnie bohater liryczny, wiersza Pro memoria Teodor gubi wszystko. Wiedzę i umiejętności. Słowa w języku polskim i angielskim, Goethe w oryginale, dodawanie etc. Ginie wszystko, co jeszcze niedawno mogło wydawać się ważne, ciekawe, potrzebne. Myśli towarzyszące tym przemyśleniom trudno wyrazić. Tutaj pomaga poezja, tutaj pomaga poetyckie obrazowanie.

Chociaż wiersze Jacka Łukasiewicza nie roszczą sobie prawa do bycia Wielką Poezją. Sam poeta nie tworzy wzniosłych celów dla swojej twórczości.

A ja nadal w fotelu zapełniam zeszyty,
nie wiedzieć po co.

Znamienne (i chyba nie wymagające komentarza), że właśnie tutaj padają cytowane już przeze mnie słowa o wykonywaniu czynności mało potrzebnych. Komu potrzebne poezjowanie, skoro stanowi nie całość ale część, skoro został kawałek łodzi/ zanurzone wiosło/ skrawek czerwieni// kilka nóg pelikanów/na rozlewisku (Fragment malowidła)?

Czas trawi wszystko. Rzeczy materialne, dźwięki (jak w wierszu o charakterystycznym tytule Powstaje – zanika), ale także wspomnienia. Nawet smak papierosa zostaje w końcu (niemal) zapomniany. Młodość staje się niepełnym obrazem, fragmentem malowidła. Podmiot liryczny pamięta (wydaje mu się, że pamięta) skórę/ nasiąkniętą dymem w ciemnej zieleni, ale nie wie, czyja to była skóra. Użycie tutaj słowa czyjaś niesie ze sobą określone konotacje.

Najważniejsze w tym wierszu słowa padają w nawiasie, jakby miały stanowić nieistotną uwagę. Nawiasem [sic!] mówiąc, tak naprawdę są niezwykle ciężkie i rozrastają się na cały tomik:

(myśl ani pamięć
nie zmienia się w ciało

które mnie nigdy
nigdy już nie przyjmie)

Te wersy ze Smaku papierosa odbijają się echem w innych wierszach, w Chceniach, w Miała, w...

*

Czas. Śmierć. Przemijanie. Te trzy klucze budują Stojącą na ruinach. (Figura ruin też nie jest z tej perspektywy bez znaczenia. Z jednej strony ruiny są dowodem, że kiedyś coś istniało, potwierdzają bycie. Z drugiej – tak jak wspomnienia, tak jak wiersze – są tylko fragmentem malowidła, na którym nie widać najważniejszego.) Tworzą opowieść starszego człowieka, który coraz częściej żegna znajomych, rodzinę...

Co do mnie (młodszego o pięćdziesiąt lat) mówi Stary Poeta? Po lekturze zadaję sobie pytanie naiwne (jak ze Schyłku wieku Szymborskiej): Jak żyć? Lub (parafrazując pierwsze słowa z tomiku Stojąca na ruinie): Co zrobić ze swoim życiem? Co?

Naiwne?

Może tak, ale na pewno istotne!

© Michał Domagalski

Jacek Łukasiewicz, Stojąca na ruinie
Wrocław 2011, Biuro Literackie
Liczba stron: 90 


Tekst ukazał się także na Wywrota.pl